Πώς το βιβλίο επιβίωσε της πανδημίας

Τετρακόσια πέντε χρόνια συμπληρώνονται στις 23 Απριλίου, από τον θάνατο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ ("Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας”) και του Μιγκέλ ντε Θερβάντες (Δον Κιχώτης). Μια ημερομηνία που καθιερώθηκε αρχικά στην Καταλονία το 1925 και εκ των υστέρων από την UNESCO το 1995 ως Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων. Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου συμπίπτει και με τη συμπλήρωση ενός και πλέον έτους από το γενικό lockdown που επιβλήθηκε παγκοσμίως για τον περιορισμό μετάδοσης της πανδημίας. Κάτι που επέδρασε καταλυτικά στην αγορά του βιβλίου. Το ερώτημα είναι πως; 

 

Από μελέτη της Ομο­σπον­δίας Ευ­ρω­παί­ων Εκ­δο­τών (FEP) σχετικά με την την κα­τά­στα­ση των ευ­ρω­παϊ­κών εκ­δο­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων, για το 2020, που βα­σί­ζε­ται στα στοι­χεία και στις εκτι­μή­σεις των με­λών της FEP, όπως είναι ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ), προκύπτει πως οι περιορισμοί της υγειονομικής κρίσης έφεραν αύξη­ση στις πω­λή­σεις των eBooks και των audiobooks σχε­δόν σε όλες τις χώ­ρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

 

Στους κερδισμένους της κρίσης, η οποία πριμοδότησε τις ηλεκτρονικές αγορές, ήταν οι ψηφιακές πλατφόρμες, όπως η Amazon. Όμως από τη μελέτη της FEP προκύπτει ότι και μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία που κινήθηκαν ευέλικτα στην e-εποχή ή επινόησαν ευρηματικούς τρόπους για την εκτέλεση των παραγγελιών των αναγνωστών, κατάφεραν να περιορίσουν τις απώλειες και σε ορισμένες των πε­ρι­πτώ­σε­ων ακό­μα και να επι­τύ­χουν εντυ­πω­σια­κά απο­τε­λέ­σμα­τα. Σε αυ­τό συ­νέ­βα­λε η στή­ρι­ξη των το­πι­κών κοι­νω­νιών, που κι­νη­το­ποι­ή­θη­καν στη­ρί­ζο­ντας τα βι­βλιο­πω­λεία της γειτονιάς, σημειώνεται στη μελέτη. Οι με­γά­λες αλυ­σί­δες αντι­με­τώ­πι­σαν σημαντικές δυ­σκο­λί­ες. Αυ­τό εν μέ­ρει οφεί­λε­ται στο γε­γο­νός ότι τα καταστήματα τους βρίσκονται συνήθως σε malls, σε αεροδρόμια ή στο εμπορικό κέντρο των πόλεων, κοντά σε γραφεία, δηλαδή σε σημεία που είτε έκλεισαν, είτε μειώθηκε σημαντική η επισκεψιμότητά τους. 

 

Οι Σκανδιναβικές χώρες ήταν ανάμεσα στους "κερδισμένους”, αφού οι πωλήσεις βιβλίων αυξήθηκαν 8,7%-12%. Ίδια εικόνα και σε Ολλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο. Θετική ήταν η εικόνα και σε Ιταλία, Γαλλία και Γερμανία. Στην Ελλάδα, με το άνοιγμα των βιβλιοπωλείων τον περασμένο Δεκέμβριο σημειώθηκε αύξηση των πωλήσεων, η χρονιά όμως έκλεισε με σημαντική πτώση. 

 

Καταλυτικό ρόλο στην αύξηση των πωλήσεων στις Σκανδιναβικές χώρες, ήταν οι ηλεκτρονικές πωλήσεις και τα audiobooks. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σουηδίας όπου οι πωλήσεις των eBooks αυξήθηκαν κα­τά 12,1% και οι πω­λή­σεις των audiobooks κα­τά 41,5%, με τα τε­λευ­ταία να κα­τέ­χουν πο­σο­στό 90% επί των συνολικών ηλεκτρονικών πωλήσεων. 

 

Οι πωλήσεις eBooks πολλαπλασιάστηκαν και στην Ελλάδα όπου ορισμένοι εκδότες επανήλθαν στην αγορά των eBooks, μετά απουσία ετών. Ωστόσο το μερίδιο στην Ελλάδα παραμένει μικρό κάτω του 1%, όπως και σε άλ­λες αγορές, π.χ. στην Πορτογαλία και τη Λετονία. 

 

 

Με την εξαί­ρε­ση των σκανδι­να­βι­κών χω­ρών, στις υπό­λοι­πες χώ­ρες, η αύ­ξη­ση των πω­λή­σε­ων στα eBooks και στα audiobooks, δεν ήταν τέ­τοια ώστε να ισο­σκε­λί­σει τις απώ­λειες της χρο­νιάς.

 

Τι όμως διάβασαν οι Ευρωπαίοι το 2020 εν μέσω καραντίνας. Παιδικά βιβλία, κόμικς, βιβλία αυτοβελτίωσης, μαγειρικής και δραστηριοτήτων σημείωσαν σημαντική αύξηση πωλήσεων. 

 

Από την άλλη πλευρά τα λογοτεχνικά βιβλία, τα βιβλία τέχνης και τα εικονογραφημένα οι πωλήσεις τους επηρεάστηκαν περισσότερο από τη συμβουλή του βιβλιοπώλη ενώ καταστροφικές ήταν οι πωλήσεις για τα ταξιδιωτικά βιβλία. Στις κερδισμένες κατηγορίες τα ευπώλητα και οι τίτλοι καθιερωμένων συγγραφέων ενώ υπό πίεση βρέθηκαν οι νέοι τίτλοι και ειδικά εκείνοι που υπογράφουν πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς. 

 

Η κρί­ση ανέ­δει­ξε και ορι­σμέ­νες νέ­ες τά­σεις. Μια τέ­τοια ήταν η εντυπωσική αύξηση του ηλεκτρονικού δανεισμού (e-lending), σε κάποιες χώρες όπως στη Γαλλία όπου ο δανεισμός των eBooks, μέ­σω του προ­γράμ­μα­τος Prêt Numérique en Bibliothèque (PNB), αυ­ξή­θη­κε κα­τά 78%, ξε­περ­νώ­ντας το ένα εκα­τομ­μύ­ριο. Ση­μα­ντι­κή ήταν και η αύ­ξη­ση των φαι­νο­μέ­νων πει­ρα­τεί­ας. Επί­σης η τά­ση ανα­βο­λής ή μα­ταί­ω­σης της κυ­κλο­φο­ρί­ας τί­τλων, που παρα­τη­ρή­θη­κε τον Ιού­λιο, επι­βε­βαιώ­θη­κε στο τέ­λος του 2020, στις περισ­σό­τε­ρες χώ­ρες.

 

Παρά όμως τη διαπίστωση ότι το βιβλίο επέδειξε ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα γενικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η συγκεκριμένη αγορά δεν δέχθηκε πιέσεις και μάλιστα σημαντικές σε επιμέρους τμήματα της. Οι εκπρόσωποι του κλάδου όχι μόνο στην Ελλάδα ζητούν τη λήψη ενισχυτικών μέτρων που θα εφαρμοστούν σε όλη την αλυσίδα αξίας από τους δημιουργούς και τους εκδότες έως και τους αναγνώστες. 

capital.gr